قیر (Bitumen)
قیر ماده‌ای است سیاه رنگ و خمیری شکل که در عایقکاری رطوبت و ساخت آسفالت کاربرد دارد. قیر انواع گوناگونی دارد که هر یک از انواع آن، دارای کاربرد خاصی است.
در یک دسته بندی کلی می توان منابع اولیه قیر را به سه دسته زیر تقسیم بندی نمود:
1. قیرهای نفتی: آن دسته از قیرهایی هستند که منشا آنها نفت خام می باشد. این قیرها، قیرهای جامد و نیمه جامدی هستند که به طور مستقیم از تقطیر نفت خام و انجام عملیات های تکمیلی در واحدهای تولیدی قیر بدست می آید.
2. قیرهای قطرانی: موادی سیاه رنگ و سخت هستند که باقیمانده تقطیر قطران زغال سنگ می باشند.
3. قیرهای طبیعی: دسته ای از مواد قیری هستند که تحت تاثیر عوامل جوی و گذشت زمان به طور طبیعی ایجاد شده و بدون نیاز به روش های تقطیر به کار می روند. (دریاچه قیر بهبهان)
قیرهای خالص همچنین برای اینکه خواص مورد نظر برای کاربردهای مختلف را پیدا کنند، تحت فرایندهای دیگر قرار می‌گیرند و انواع مختلف قیر در ادامه بیان شده است:
قیر دمیده (Air Blowing Asphalt):
قیر دمیده از دمیدن هوای داغ به قیر خالص در مرحله آخر عمل تصفیه به دست می‌آید. در این فرایند، هوای داغ با دمای ۲۰۰ تا ۳۰۰ درجه سانتی‌گراد توسط لوله‌های سوراخ‌دار به محفظه حاوی قیر دمیده می‌شود. در اثر انجام این فرایند، اتم‌های هیدروژن موجود در مولکول های هیدروکربورهای قیر، با اکسیژن هوا ترکیب می‌شود و با تشکیل آب، عمل بسپارش اتفاق می‌افتد. قیر دمیده نسبت به قیر خالص دارای درجه نفوذ کمتری و درجه نرمی بیشتری دارد و حساسیت کم تری نسبت به تغییرات دما دارد. این نوع قیر بیشتر در ساختن ورق‌های پوشش بام، باتری اتومبیل و اندودکاری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
قیر محلول (Bitumen Cutback):
قیر محلول به مخلوطی از قیر و یک حلال مناسب (مثلاً نفت سفید یا بنزین) گفته می‌شود. این قیر در درجه حرارت محیط مایع است و یا با حرارت کمی به مایع تبدیل می‌شود. قیر مخلوط در انواع آسفالت‌های پوششی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
قیر امولسیون (Emulsion Bitumen):
قیرابه (قیر امولسیون) با مخلوط کردن قیر و آب و یک ماده امولسیون ساز به‌دست می‌آید. مقدار ماده امولسیون ساز بسیار کم و در حدود ۰٫۳ تا ۰٫۵ درصد وزن قیر می‌باشد. مقدار آب مصرفی این نوع قیر در حدود ۳۰ تا ۵۰ درصد وزن قیر می‌باشد. از قیر امولسیونی برای آسفالت سرد در محیط‌های مرطوب یا برای عایق کاری استفاده می‌شود که در این صورت باید دوباره به آن آب اضافه کرد و محتوای آن را به حدود ۶۵ درصد رساند.
قیر پلیمری
را تشکیل می‌دهند. کارخانه جات قیرسازی به طور معمول در مجاورت مجتمع های پالایشگاهی احداث می شوند و با دریافت باقیمانده برج تقطیر خلاء (Vacuum Residue) و انجام عملیات تکمیلی از جمله هوادهی و اختلاط با حلالهای مختلف اقدام به تولید گریدهای مختلف قیر و آسفالت می نمایند.
از اصلی ترین نکات پیرامون صنعت قیر کشور می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ایران در میان ده ها کشور تولیدکننده و صادرکننده قیر به ترتیب هفتمین و چهارمین رتبه دنیا را داراست. ایران می تواند 8.3 درصد از تقاضای قیر جهانی را تامین نماید!
- قیر معمولاً در دو حوزه راهسازی و عایقکاری به کار می‌رود. حدوداً ۹۰ درصد از قیر تولیدی، در حوزه راهسازی مورد استفاده قرار می‌گیرد و مصارف عایقکاری، تنها ۱۰ درصد از مصرف قیر را به خود اختصاص می‌دهد.
- ايران سالانه حدود پنج میلیون تن قیر تولید می کند که نیمی از آن در داخل مصرف و نیمی از آن به کشورهای خاورمیانه، جنوب آسیا، شرق و جنوب شرق آسیا، آفریقا و اروپا صادر می شود.
- بخش عمده اي از قير ايران به امارات صادر مي شود و از ان جا هم به كشورهاي ديگر با برند امارات صادر مي شود.
- در حدود 100 شركت در زمينه بسته بندي و فروش قير در ايران فعال هستند.
- رقابت ناسالم، ارائه قیمت های متفاوت، نبود نظارت و کنترل از لحاظ کیفیت، فقدان متولی، ترکیب قیر پالایشگاهی با مواد دیگر و مخلوط شدن مواد اولیه قیر به نام وکیوم باتوم (VB) ایران با وکیوم باقیمانده (VR) عراق از جمله دلایل از دست رفتن موقعیت قیر ایران در سطح جهان مي باشد .
- ورود تولیدکنندگان خصوصی به منظور صدور قیر، روند طولانی دریافت مالیات ارزش افزوده کالای صادراتی و همچنین کافی نبودن زیرساخت های پهلوگیری کشتی های قیربر بالای 8000 تن در بندرعباس از اهم مشکلات بازرگانی و صادرات قیر است.
- کشور کانادا بزرگترین تولید کننده قیر در دنیا بوده و شرکت شل بیتومن با 12 درصد تولید جهانی بزرگترین شرکت تولید کننده قیر در جهان محسوب می شود.
